Wystawa zaprezentuje typologię wizualną upamiętnień zniesienia pańszczyzny w postaci krzyży i kapliczek, które odszukał i udokumentował Wojciech Wilczyk w latach 2020-2024. Seria zawiera 136 zdjęć pomników z terenu dawnych zaborów – austriackiego (Galicja), rosyjskiego (Królestwo Polskie), pruskiego (Śląsk), będących widocznym śladem początku końca feudalizmu na terytorium współczesnego państwa polskiego. Ponieważ na obiektach tych umieszczano inskrypcje dziękczynne dla cesarza Ferdynanda I lub cara Aleksandra II, napisy takie były często zamalowywane pobiałą wapienną, skuwane, zaś same upamiętnienia dedykowano wtórnie (głównie w byłym zaborze rosyjskim) Tadeuszowi Kościuszce lub z intencją uczczenia kolejnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości (co ciekawe, proceder ten ma miejsce do dzisiaj, krzyż pańszczyźniany w Prandocinie-Iłach dedykowano po odnowieniu w 2005 roku pamięci Jana Pawła II).
Fotografiom towarzyszyć będzie wybór narzędzi dyscyplinowania ludzi pracujących na folwarkach (to m.in. pieniądze zastępcze, baty i kańczugi) z kolekcji muzealnych. Ważną częścią wystawy będą również dwa doświadczenia dźwiękowe, oparte o współczesny i archiwalny materiał etnograficzny.
Latem 2023 roku Magdalena Zych wraz z Dorotą Majkowską-Szajer i Justyną Matwijewicz z Muzeum Etnograficznego w Krakowie zrealizowały w 14 miejscowościach, w których nadal istnieją tego rodzaju pomniki, badania terenowe. Zespół śledził echo relacji wieś-dwór, wysłuchując opinii na temat współczesnych stosunków pracy, własności gruntów, źródeł dochodów, kierunków i celów migracji. Przygotowana przez Rafała Mazura kompozycja zaprezentuje wyniki badań terenowych w oparciu o fragmenty wywiadów oraz pejzaże dźwiękowe, oddając współczesne realia życia Biedrzykowic, Bóbrki, Bykowiec, Dziurkowa, Goździelina, Iwanowic Włościańskich, Janowic, Korzenicy, Krzczonowic, Makowa, Nozdrzca, Szczytników, Ubieszyna i Ulucza-Hroszówki.
Na wystawie lokalny łódzki kontekst wybrzmi w oparciu o wybór źródeł z Archiwum Etnograficznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi autorstwa Tomasza Romanowicza. Specjalnie wykreowana ścieżka dźwiękowa, zarejestrowana w technice binauralnej (umożliwiającej odczuwanie przestrzeni), zaprezentuje pamięć ostatniego pokolenia robotnic i robotników folwarcznych w zderzeniu z życiem w Łodzi. Autorami doświadczenia dźwiękowego o teatralnym charakterze są: Lewis Gibson, Bryce Lease oraz Agnieszka Jakimiak. Aktorskiego głosu archiwom udzieliły Halszka Lehman i Lena Schmischeiner.
- Zespół kuratorski: Adam Mazur, Tomasz Romanowicz, Magdalena Zych
- Ścieżka audio – badania terenowe: Dorota Majkowska-Szajer, Justyna Matwijewicz, Rafał Mazur, Magdalena Zych
- Kompozycja „Krzyże wolności”: Rafał Mazur
- Ścieżka audio – materiały archiwalne: Lewis Gibson, Agnieszka Jakimiak, Bryce Lease, Halszka Lehman, Lena Schmischeiner, Tomasz Romanowicz.
- Organizator:
InŁódź21 Instytucja kultury - Współorganizator:
Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie - Partnerzy:
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, The Royal Central School of Speech and Drama – University of London, Festiwal Łódź Wielu Kultur - Instytucje wspierające: Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli w Rzeszowie, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Łodzi, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Krakowie.
- Patroni medialni: Radio Kraków, Radio Kraków Kultura.