Zakup kolekcji projektów Alego i Marka Bunschów - z realizacji dla teatrów lalkowych
Dział Widowisk Lalkowych w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi jako jedyny dział muzealny w Polsce statutowo zorientowany jest na gromadzenie obiektów związanych z widowiskami lalkowymi, zarówno teatralnymi, jak i filmowymi.
Zbiory liczą przeszło ponad 7500 eksponatów, w ich skład wchodzą lalki teatralne (ponad 1400), lalki filmowe (247), kostiumy, dekoracje, maski, elementy scenograficzne (przeszło 640 obiektów). Najliczniejszą grupę stanowią projekty scenograficzne, które stanowią ponad połowę zgromadzonej kolekcji.
Zakupiona kolekcja prac plastycznych dwóch scenografów, Alego Bunscha (1925-1985) oraz jego syna Marka Bunscha (1947-2022). Projekty artystów pochodzą z realizacji z lat 1949-1984.Na kolekcję składa się 293 prac, z czego 255 to prace Alego Bunscha, a 38 Marka Bunscha. W oferowanej liczbie prac Alego Bunscha znajdują się projekty scenograficzne do 32 tytułów, 3 projekty plakatów, oraz 5 projektów dotyczących Teatru "Miniatura" w Gdańsku - który założył Ali Bunsch i którego przez długie lata był dyrektorem. Prace Marka Bunscha - 38 szt. projektów, obejmują jedną znaczącą premierę "Sambo i lew" z roku 1977.
Zakup kolekcji projektów Alego i Marka Bunschów uzupełnia kolekcję Działu Widowisk Lalkowych o znaczące nazwisko na scenach lalkarskich. Wpisuje się też w politykę budowy kolekcji Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, przyczynia się też do ocalania pamięci o najdawniejszych scenografiach teatralnych i filmowych.
Historia teatru lalkowego w Polsce to nieustannie "młoda historia", niewiele osób zdaje sobie z niej sprawę, nie każdy poważa tę gałąź teatru. Brakuje materiałów badawczych i samych badaczy. Zadaniem Działu Widowisk Lalkowych jest rozbudowa zbiorów i przyciąganie w ten sposób kolejnych pokoleń naukowców, którzy będą chcieli pochylić się nad zjawiskiem teatru lalkowego w Polsce, tworzyć jego analizy względem zjawisk zagranicznych. Na uwagę zasługuje też kunszt i rzemieślnicze zdolności twórców, którzy wytwarzali lalki, elementy dekoracyjne, scenograficzne, kostiumy, czy rekwizyty. Polski teatr lalek wyróżniał się w stosunku do innych ośrodków lalkarskich poziomem plastyki, śmiałością artystycznych wizji i rozwiązań scenograficznych. W dobie nowych technologii druku 3D, projektowania cyfrowego na uwagę i ochronę zasługują projekty i obiekty tworzone ręcznie, mozolnie, w sposób "analogowy". Wielokrotnie twórcy teatru lalek czy filmu animowanego byli wybitnymi artystami plastykami, mistrzami w swoim fachu. Ich spotkanie z lalkami stanowi też ciekawostkę w życiorysie.
Zbiory Działu Widowisk Lalkowych gromadzone są z zamiarem zachowania pamięci o najstarszych zjawiskach teatralnych i filmowych. Realizują misję o zachowaniu dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokoleń, ogniskujemy prace nad uzupełnianiem kolekcji o najdawniejsze realizacje teatru lalek i animacji lalkowej, właściwe ich opracowanie i przechowywanie. Zdając sobie sprawę z płynącego czasu podejmujemy też rozmowy z jeszcze żyjącymi twórcami, bądź ich spadkobiercami by od nich bezpośrednio usłyszeć historię powstania konkretnych dzieł, projektów, tworząc "archiwum historii mówionej". Dział Widowisk Lalkowych skupia się wokół uzupełnienia projektów scenograficznych z początków sceny lalkarskiej w Polsce.
Kolekcja 293 prac Alego i Marka Bunschów po zakupie zostanie umieszczona w magazynie studyjnym Działu Widowisk Lalkowych.
CAŁKOWITA WARTOŚĆ ZADANIA: 111 176,00 zł
WARTOŚĆ DOFINANSOWANIA: 111 176,00 zł
DATA PODPISANIA UMOWY: 04.11.2024
Dofinansowano ze środków programu Rozbudowa zbiorów muzealnych - program własny Narodowego Instytutu Muzeów - 2024 pochodzących z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Ali Bunsch – malarz, grafik, inscenizator, reżyser, dyrektor gdańskiej "Miniatury" i Teatru Wybrzeże, uznawany za jednego z najwybitniejszych scenografów polskiego teatru lalek i twórców kostiumu teatralnego 2 poł. XX wieku. Pochodził ze środowiska inteligencji twórczej, od kilku pokoleń zajmującej się pracą artystyczną. Urodził się 17 lutego 1925 roku w Bielsku. Był synem Adama Bunscha, malarza i dramaturga, któremu zawdzięczał swoje pierwsze kontakty z teatrem i wczesne przyswojenie rzemiosła plastycznego, wnukiem Alojzego Bunscha - rzeźbiarza, starszym bratem grafika Franciszka Bunscha oraz bratankiem Karola Bunscha, historyka i pisarza.
W czasie okupacji niemieckiej uczył się malarstwa w Szkole Przemysłu Artystycznego w Krakowie (Kunstgewerbeschule). W tym samym czasie był, wraz z Jerzym Nowosielskim, Jerzym Skarżyńskim i Kazimierzem Mikulskim, członkiem i aktorem konspiracyjnego Teatru Niezależnego Tadeusza Kantora. Od lutego 1942 roku studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie malarstwo pod kierunkiem prof. Eugeniusza Eibischa i scenografię u Karola Frycza, dyplom ukończenia studiów scenograficznych uzyskał w roku 1952. Uczył się również w pracowni Andrzeja Pronaszki w Studiu przy Teatrze Starym w Krakowie. Debiutował w 1954 roku (wraz z Andrzejem Cybulskim) w teatrze dla dzieci, scenografią do "Beksy w Wesołej Gromadce" u Marii Biliżanki, oraz do "Niespodzianki" na scenie Starego Teatru.
Ali Bunsch już w czasie studiów rozpoczął współpracę z krakowskim Teatrem Lalek Groteska, gdzie stworzył dekoracje m.in. do: "Szewczyka Dratewki" (1945, z M. Borowiejską), nowatorskich "Kolorowych piosenek" (1946, z A. Cybulskim), "Złotej rybki" (1947) i "Cudownej lampy Aladyna" (1948). W latach 1948–1951 razem z reżyserem Henrykiem Rylem pracował w Teatrze Lalek Arlekin w Łodzi, gdzie od 1949 roku był kierownikiem plastycznym - zaprojektował dekoracje i lalki, m.in. do kolejnych wersji "Kolorowych piosenek" (1949, 1953, 1958, 1963, 1966), "Wesołej maskarady" (1949), "Sambo i lwa" (1950).
Recenzenci i znawcy tematu podkreślali zalety wychowawcze i plastyczne pierwszych realizacji lalkowych artysty. Zwracano uwagę na nowatorskie rozwiązania techniczne, rozszerzone możliwości animacyjne lalek oraz pierwszorzędne kompozycje plastyczne. W 1952 r. Ali Bunsch został kierownikiem artystycznym gdańskiego Teatru Lalek "Miniatura", a cztery lata później jego dyrektorem. Za jego dyrekcji wypracowany został interesujący repertuar edukacyjny, przybliżający tematykę folkloru polskiego i kultury narodowej, sprzyjający kształtowaniu uczuć patriotycznych u dzieci ("Dumna Legenda", 1954, "Żart olszowiecki", 1956). W 1957 roku przebudował przestrzeń sceny wprowadzając architekturę szopki o proporcjach podporządkowanych wymaganiom gry w różnych planach ("Pastorałka", 1957, "Biwak z przyśpiewkami", 1958, "Flisak i Przydróżka", 1960).
W latach 1954-58 Bunsch był kierownikiem plastycznym Teatru Lalki i Aktora Baj w Warszawie, w 1965 roku rozpoczął trwającą do 1973 roku współpracę z Teatrem Lalek w Wałbrzychu. Od sezonu 1969/1970 stale współpracował z warszawskim Teatrem Lalek Guliwer, gdzie pełnił funkcję kierownika pracowni plastycznej, a w latach 1972-85 z Teatrem Lalek Tęcza w Słupsku. Równolegle projektował dla teatrów dramatycznych w Toruniu, Warszawie, Katowicach, Wrocławiu, Gdyni i Gdańsku. Ali Bunsch ze szczególnym upodobaniem realizował polski repertuar folklorystyczny i narodowy. W swojej twórczości nawiązywał do malarstwa bizantyjskiego, narodowej ikonografii, kultury ludowej, mitologii słowiańskiej.
Artysta uznawany jest za twórcę polskiego typu lalki teatralnej: zgeometryzowanej, ale proporcjonalnej, łatwej w modelowaniu, niekiedy szablonowej, ale zawsze poddanej przemyślanej charakteryzacji i ubranej w efektowny kostium. Bunsch nie poprzestawał tylko na aspektach wizualnych lalki, poszukiwał technicznych możliwości urozmaicenia jej ruchu: spopularyzował kukłę zmechanizowaną oraz pacynkę z mechanicznym ruchem głowy. Tworzył też prototypy nowych typów lalek.
Twórczość scenograficzna Alego Bunscha obejmuje blisko 300 przedstawień, w tym zdecydowana większość dla teatrów lalkowych. Poza teatrami, z którymi nawiązał stałą współpracę, artysta realizował liczne scenografie m.in. w słupskiej Tęczy, warszawskim Baju, szczecińskiej Pleciudze, białostockim Świerszczu (późniejszym Białostockim Teatrze Lalek) oraz w teatrach w Belgradzie i Budapeszcie. Oprócz działalności plastycznej w teatrach lalkowych, wykonał blisko 100 scenografii dla teatrów dramatycznych i ponad dwadzieścia w teatrach muzycznych i estradowych, z czego połowę dla gdańskiego Teatru Wybrzeże, gdzie w latach 1958–1977 był stałym scenografem, a w sezonie 1962/63 pełnił funkcję dyrektora artystycznego.
Spektakle w scenografii Alego Bunscha były wielokrotnie wznawiane, nagradzane i prezentowane za granicą. Jego prace prezentowano na kilkudziesięciu wystawach zbiorowych oraz na wystawie indywidualnej w 1954 roku w Gdańskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuki. Uznanie krytyki przyniosły mu zwłaszcza kostiumy projektowane dla Teatru Dramatycznego w Warszawie.
Obecnie scenografie artysty znajdują się w zbiorach Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach, Muzeum Teatralnego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, w zasobach teatrów dramatycznych i lalkowych oraz kolekcjach prywatnych.
Teatr lalek i sceny lalkarskie korzystały z talentu, ale i doświadczenia Bunscha przez niemal cztery dekady.Artysta był wielokrotnie nagradzany, dwukrotnie otrzymał Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży (1953 i 1977), został także odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1954) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959) był również Członkiem Zasłużonym ZASP-u. Alego Bunsch zalicza się do panteonu twórców polskiego teatru lalkowego. Wymieniany jest na równi z Adamem Kilianem - jako jedno z najmocniejszych nazwisk, profesor Marek Waszkiel określił Bunscha wręcz "gigantem polskiej scenografii lalkowej".
Ali Bunsch zmarł nagle 16 lutego 1985 roku wychodząc z próby "Lodoiski" Wojciecha Bogusławskiego w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku.
Biogram opracowała Karolina Skalska z Działu Widowisk Lalkowych
Prezentowane projekty pochodzą z ze spektakli:
- „Kolorowe piosenki” Grzegorz Frant (Henryk Ryl), reżyseria – Henryk Ryl, Irena Oganowska, scenografia – Ali Bunsch, Andrzej Cybulski, opracowanie muzyczne – Stefan Kisielewski, Teatr Lalek „Arlekin”, Łódź, 18 IV 1949
- „Wesoła maskarada” Adolf Dygasiński, Anna Świrszczyńska, Jerzy Zaborowski, reżyseria – Henryk Ryl, scenografia – Ali Bunsch, muzyka – Włodzimierz Poźniak, Jerzy Pawłowski, Teatr Lalek „Arlekin”, Łódź, 23 X 1949.
- „Kolorowe piosenki” Grzegorz Frant (Henryk Ryl), reżyseria – Henryk Ryl, scenografia – Ali Bunsch, muzyka – Henryk Bożeński, Teatr Lalek „Arlekin”, Łódź, 28 XII 1953.
- „O tym, jak krawiec Niteczka królem został” Kornel Makuszyński, adaptacja sceniczna – Hanna Januszewska, inscenizacja – Ali Bunsch, Józef Grzesik, reżyseria – Ali Bunsch, scenografia – Halina Bajońska (rysunki autorstwa Alego Bunscha), muzyka – Józef Grzesik, Teatr Lalki i Aktora „Miniatura”, Gdańsk, 17 IV 1957
- „Pastorałka” Leon Schiller, inscenizacja – Natalia Gołębska, Ali Bunsch, reżyseria – Natalia Gołębska, scenografia – Ali Bunsch, muzyka – Leon Schiller, Jan Maklakiewicz, Teatr Lalki i Aktora „Miniatura”, Gdańsk, 6 XII 1957.
- „Kolorowe piosenki” Grzegorz Frant (Henryk Ryl), reżyseria – Henryk Ryl, Irena Oganowska, scenografia – Ali Bunsch, muzyka – Stefan Kisielewski, Teatr Lalek „Arlekin”, Łódź, 2 V 1958. Arlekin
- „Trzy niedźwiadki” Miroslav Disman, przekład – Jadwiga Bułakowska, inscenizacja – Natalia Gołębska, Ali Bunsch, reżyseria – Henryk Zalesiński, dekoracje – Ali Bunsch, lalki – Helena Niedźwiedzka, muzyka – Janusz Grot, Jerzy Dobrzański, Teatr Lalki i Aktora „Miniatura”, Gdańsk, 9 V 1958.
- „Flisak i Przydróżka” Hanna Januszewska. inscenizacja – Natalia Gołębska, Ali Bunsch, reżyseria – Natalia Gołębska, scenografia – Ali Bunsch, muzyka – Jerzy Dobrzański, choreografia – Janina Jarzynówna-Sobczak, Teatr Lalki i Aktora „Miniatura”, Gdańsk, 06 V 1960.
